مشاوره خانواده یا خانواده درمانی، یک اصطلاح کلی است که برای برخی روش‌های درمانی استفاده می‌شود. در این روش‌ها تمامی یا بخشی از افراد خانواده در جلسات مشاوره شرکت می‌کنند تا درگیری‌ها و مشکلات خود را حل نمایند. از آنجا که خانواده اولین بستر اجتماعی است که انسان در آن رشد می‌یابد، نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و سلامت روانی افراد ایفا می‌کند. در نتیجه توجه به سالم بودن ارتباطات خانوادگی و حضور در جلسات مشاوره خانواده در صورت بروز درگیری، برای تمامی خانواده‌ها یک ضرورت مهم به شمار می‌آید.
چرا به مشاوره خانواده نیاز داریم؟
خانواده درمانی برای افرادی که دارای مشکل هستند و این مشکل مانع زندگی شخصی آن‌ها یا اعضای خانواده‌‌شان شده، مفید خواهد بود. این روش برای درمان انواع مشکلات و درگیری‌های خانوادگی به کار می‌رود که برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- والدینی که در روابط خود به مشکل برخورده‌اند.
- کودکی که مشکلات رفتاری یا تحصیلی از خود نشان می‌دهد.
- کودکان یا نوجوانان خانواده که در ارتباط با یکدیگر دچار مشکل هستند.
- وجود مشکل روانی مزمن، سوء مصرف مواد مخدر، افسردگی حاد یا اعتیاد به الکل در هر یک از اعضای خانواده.
لازم به ذکر است که خانواده درمانی می‌تواند قبل از بروز مشکلات نیز مفید واقع شود. برخی خانواده‌ها در آستانه تغییری بزرگ در زندگی خود، از این درمان استفاده می‌کنند؛ برای مثال زن و مردی که از ازدواج‌های قبلی خود صاحب فرزند شده‌اند، هنگام شروع زندگی مشترک و تشکیل یک خانواده جدید، از مشاوره خانواده استفاده می‌کنند تا کنار آمدن با یکدیگر برای اعضای خانواده راحت‌تر شود.
استفاده از روش مشاوره تلفنی خانواده نیز در جلسات درمان فردی کاربرد دارد؛ برای مثال افرادی که از خانواده‌های مشکل‌دار یا بیمار آمده‌اند یا در خانواده‌هایی با عملکرد ضعیف بزرگ شده‌اند می‌توانند با برقراری تماس با مشاور مشکلات خود را بازگو کرده و راه‌های درمانی را دنبال نمایند.
مشاوره خانواده از طریق چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
مرکز مشاوره ازدواج و خانواده به طرق مختلفی مشاوره های خود را انجام می هند که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
ساختار درمانی
این روش بر پنج اصل خاص که شامل وضعیت روانی هر یک از اعضای خانواده، ماتریس هویت (به معنای تعاملات فردی در خانواده)، ایجاد ساختار خانواده بر اساس تعامل اجتماعی، توسعه خانواده به عنوان یک نهاد و پاسخگویی به نیازهای اعضای آن و در نظر گرفتن الگوهای رشد خانواده به عنوان یک کل منسجم می‌شود، تمرکز دارد.
در این روش مشاور خانواده به جای تمرکز بر وضعیت روانی افراد، بر واکنش‌های میان آن‌ها تمرکز نموده و یک ماتریس هویت ایجاد می‌کند که تعاملات شخصی در خانواده را به صورت زوج زوج نشان می‌دهد.
درمان سیستماتیک
درمان سیستماتیک بدین صورت است که به جای استفاده از علیت خطی (برای مثال: الف علت ب است) از طرز تفکر حلقوی استفاده می‌شود (برای مثال: الف و ب بر رفتار یکدیگر تأثیر می‌گذارند). این روش درمانی بیشتر بر این تمرکز دارد که چطور یک رفتار خاص به خانواده کمک می‌کند و یا چه چیزی باید تغییر پیدا یابد.
روایت درمانی
در این روش افراد تشویق می‌شوند تا خود واقعیشان باشند و برای شناسایی مشکلات و به حداقل رساندن آن‌ها، مهارت‌های خودشان را به کار گیرند. افراد همچنین داستان‌های شخصی خود را روایت کرده و به این ترتیب خود را بهتر شناخته و از ابزارهای مناسبی که در اختیارشان قرار دارد بهترین استفاده را به عمل می‌آورند.
ارتباط درمانی
یکی از رایج‌ترین مشکلاتی که موجب درگیری میان زوج‌ها می‌شود، مشکلات ارتباطی است که به تفاوت‌های موجود در پس‌زمینه‌های فرهنگی یا تجربیات شخصی و … برمی‌گردد. البته دلایل دیگری مانند رازداری، اختلالات روانی، آسیب و … نیز ممکن است به مشکلات ارتباطی منجر گردند. دکتر مشاور خانواده با استفاده از بهترین استراتژی‌ها مانند بهبود مهارت‌ها و توانایی‌های ارتباطی، گوش دادن فعال، ارتباط آزاد و ارتباط واسطه‌ای، می‌تواند به افراد کمک کند تا تصمیمات بهتری بگیرند.
آموزش روان شناختی
آموزش روان شناختی به معنای آموزش دادن به افراد و خانواده‌هایی است که دارای شرایط سلامت روانی مناسب هستند تا بتوانند قابلیت‌های خود را گسترش دهند و از شرایط موجود حمایت کنند. این روش شامل مبادله اطلاعات، تجویز دارویی و حمایت درمانی، آموزش و حمایت به صورت خودکمکی و … می‌شود.
سایر روش‌ها
واضح است که مشاوره خانواده مبحثی بسیار گسترده است و روش‌های درمانی متعددی برای آن در نظر گرفته شده که شامل هدایت کردن، نظریه سیستم‌ها، واقعیت درمانی، ژنوگرام و … می‌شود.
آیا ممکن است خانواده درمانی خطرساز باشد؟
خانواده درمانی تنها در صورتی ممکن است خطرساز باشد که موارد زیر اتفاق بیفتد:
- مراجعه به روانشناس نامعتبر و فاقد علم کافی برای هدایت صحیح جلسات مشاوره
- متوقف ساختن درمان پیش از زمان موعد و حل نکردن مشکلات به صورت کامل
- امتناع یکی از اعضای خانواده از مشارکت در روند درمان (ممکن است کارایی درمان کاهش یابد)
مشاوره خانواده چه مزایا و معایبی دارد؟
شرکت در جلسات مشاوره خانواده که به طور معمول در دوره‌های کوتاه‌مدت (حداقل ۱۲ جلسه) برگزار می‌شوند، می‌تواند به شما کمک کند تا از نقاط قوت و ضعف خانواده خود (مانند توانایی مراقبت از یکدیگر یا عدم برقراری ارتباط مناسب) آگاه شوید و بر این اساس، مهارت‌های خود را شکوفا کرده و به عنوان یک خانواده رشد و اعتلای بیشتری پیدا کنید.
خانواده درمانی در حوزه‌های مختلفی کاربرد دارد و حتی به عنوان مکملی برای سایر روش‌های درمانی استفاده می‌شود؛ اما همانطور که گفته شد، در صورت طی نکردن دوره درمان به صورت کامل، شرکت نکردن همه اعضا یا مراجعه به یک روانشناس نامعتبر، تأثیرات درمان کاهش یافته یا مشکلات جدیدی بروز پیدا می‌کنند.
از کجا شروع کنیم؟
مشاوره خانواده اغلب کوتاه‌مدت است، اما بسته به موقعیت و نیاز خانواده ممکن است برای یک سال یا بیشتر نیز انجام شود؛ در حالی که مشاوره غالباً همه اعضای خانواده را درگیر می‌کند، ممکن است بر کسانی که مایل یا قادر به شرکت در درمان هستند نیز تمرکز نماید.
در طول جلسات درمانی، درمانگر سوالاتی می‌پرسد تا در مورد مشکلاتی که خانواده را به سمت درمان کشانده بیشتر بداند. از آنجا که تخصص و اعتبار روانشناس خانواده برای موثر بودن درمان اهمیت زیادی دارد، مهم است که به مرکز مشاوره معتبری مراجعه نمایید.
مرکز مشاوره آویژه یکی از این مراکز مشاوره خانواده معتبر است که با مجوز رسمی و تجربه چندین ساله، اقدام به ارائه خدمات مشاوره تلفنی خانواده و مشاوره حضوری می‌کند. برای مشاوره می‌توانید به سایت این مرکز با آدرس https://psychology.avije.org/ مراجعه کرده و با کارشناسان این مجموعه تماس حاصل نمایید.
